Ondanks het plezier dat ik heb in mijn werk, is een deel ervan absoluut niet makkelijk. Tegen de rivier in zwemmen, uphill battles, onbegrip, onwil, en ongeloof. Het hoort erbij.
Het lot van de pionier. Niet dat ik mezelf pionier noem, maar dat doen anderen heel, al heel lang. Blijkbaar word je pionier als je heel vaak zoekt op plekken waar anderen niet of nog nauwelijks keken. Als klein jongetje had ik er al flink last van. En dat is in de loop der jaren niet per se beter geworden. Al heb ik het een beetje leren hanteren.
Sinds ik deze tekst van Niccolò Machiavelli tegenkwam, begrijp ik het allemaal iets beter.
Niets is qua voorbereiding moeilijker, qua succes twijfelachtiger en qua uitwerking gevaarlijker dan zich opwerpen als iemand die vernieuwingen wil doorvoeren. Want hij die dat doet, heeft hen die van de oude toestand profiteren tot vijanden, terwijl hij slechts lauwe verdedigers vindt in hen die van de nieuwe toestand zouden kunnen profiteren.
Een van de beste experts waar ik ooit van geleerd heb, is op het gebied van creativiteit en transformatieprocessen George Parker. Een man van vele talenten en met een indrukwekkende track record. En ik vermoed dat de meest indrukwekkende dingen uit zijn carrière niet eens openlijk te vinden zijn.
Van hem leerde ik uit zijn grote boek van de creativiteit, dat alleen nog tweedehands te krijgen is, de hiërarchie van meningen. Hier is zijn nieuwe boek overigens, een meesterwerk. Een heel bruikbaar, handig lijstje om te snappen hoe dat werkt: mensen overtuigen. Voor meer kennis over dit vlak kun je uiteraard ook gewoon terecht bij Genieke Hertoghs of Anne-Maartje Oud. Maar dit kleine, handige lijstje is ongelooflijk bruikbaar.
Ik kwam er net achter dat ik het nog nooit ergens gedeeld had.
De hiërarchie van meningen
-De aanname
Aannames doen we allemaal. Het is het makkelijkste om die aanname te veranderen. Je vult gewoon nieuwe informatie aan met een klein beetje bewijs en voilà! Iemand zijn aanname wordt getoetst en gewijzigd.
Voor het wijzigen van de aanname van iemand hoef je alleen maar feiten aan te dragen. Dat is de makkelijkste in deze hiërarchie.
- De mening
Meningen zijn er genoeg en vaak te veel. Iedereen heeft ze. Iemand van mening laten veranderen is een flink stuk moeilijker dan iemands aanname. Je hebt er een vorm van retorische begaafdheid voor nodig, goede argumenten, en dan bestaat er een kans dat, als er een beetje een klik is met degene met wie je spreekt, de ander bereid is om die mening te herzien. Maar dat is niet makkelijk en het gaat zeker niet vanzelf.
- De overtuiging
Het gebied van overtuigingen is een waar mijnenveld. De overtuiging is namelijk een mening met emoties eraan vast.
Die willen veranderen, is vragen om moeilijkheden. Je krijgt te maken met allemaal projecties en angsten van de ander, die het liefst vast willen houden aan wat ze kennen en kunnen verklaren, en wat hun status quo op geen enkele manier bedreigt.
Doorgaans kun je er maar beter niet aan beginnen. Tenzij er een heilig vuurtje in je wakkert, je goed beslagen ten ijs komt en je voldoende argumenten en bewijslast hebt om iemand ongelijk aan te tonen. Maar dat wil nog niet zeggen dat ze er in meegaan. Er zit nog steeds een groot verschil tussen gelijk hebben en gelijk krijgen.
- Het paradigma
De overtreffende trap van een overtuiging is het paradigma. Het is de topdog in de hiërarchie van meningen. En qua moeilijkheidsgraad is het nog veel heftiger dan het veranderen van iemands overtuiging. Omdat veel mensen het woord niet kennen, heb ik het opgenomen in mijn verklarende woordenlijst bij mijn blogs, omdat ik het vaak gebruik.
Een paradigma is als een onzichtbare bril waardoor je de wereld bekijkt. Het bestaat uit je aannames, overtuigingen en vanzelfsprekendheden, waardoor je denkt dat de werkelijkheid nu eenmaal zo ís.
Pas als er iets onverwachts gebeurt, nieuwe kennis opduikt of iemand buiten de lijntjes kleurt, zie je dat die bril niet de enige is. Een paradigma verschuift dus niet zomaar; het kantelt wanneer de realiteit je dwingt om anders te kijken.
En precies daarom duikt het woord vaak op in mijn werk: ik opereer zelden binnen de lijntjes van het bestaande, maar richt me juist op het kantelen van complete speelvelden, waar zo’n verschuiving van bril geen bijzaak is, maar de kern van de zaak.
Voorzichtigheidshalve (want spelen en goochelen met paradigma's is levensgevaarlijk), verzon ik deze handige zin die al meerdere keren gejat is door collega-sprekers:
Ik heb zelden gelijk, maar wel vaak een punt. En dat punt moet je eigenlijk meenemen.
Werk jij zelf ook in een context waar je tegen de stroom in moet zwemmen?, leer dan dit rijtje uit je hoofd, het helpt je om meer bewust te zijn van wat er precies gebeurt in de bovenkamer van de ander.