De waarheid is een kwestie van perspectief

Kijk eens naar de afbeelding hierboven. Eén en hetzelfde object werpt drie verschillende schaduwen: een rechthoek, een cirkel en een driehoek. Elk van die schaduwen is waar - en toch lijken ze onderling tegenstrijdig. Het is misschien wel de perfecte metafoor voor hoe we vandaag de dag tegen 'waarheid' aankijken. We worden overspoeld door nieuwsberichten, social media posts en AI-gegenereerde content, en net als bij dat ene object ziet iedereen iets anders, terwijl we allemaal naar precies hetzelfde kijken. De werkelijkheid zit in het midden, maar is complexer dan wat we vanaf onze eigen positie kunnen waarnemen. Wat is dan nog echt 'waar'?


Waar jij staat, bepaalt wat je ziet

In mijn workshops over identiteit en betekenisgeving gebruikte ik vaak een treffend voorbeeld uit 2005. Twee jonge mannen, overduidelijk gekleed als moslim, in een internationale trein gingen toen om beurten naar het toilet, zwetend en met grote koffers bij zich. Dit leidde uiteindelijk tot een politie-interventie, omdat verontruste reizigers dachten aan een mogelijke aanslag (zoals vlak daarvoor in Londen en Madrid). De werkelijkheid? Twee broers die zich voorbereidden op het suikerfeest... De perceptie van de werkelijkheid is het menselijk handelingscriterium - oftewel, hoe wij de werkelijkheid zien bepaalt hoe we vervolgens handelen.


De waarheid als TikTok-filter

We leven in een tijd waarin de waarheid soms lijkt op een TikTok-filter: iedereen kan 'm naar eigen smaak aanpassen. Sommige hedendaagse politici zijn ware meesters geworden in het 'filteren' van de werkelijkheid. Ze hebben de kunst geperfectioneerd om eerst een overtuiging te presenteren en daar vervolgens de 'feiten' bij te zoeken – een beetje zoals wanneer je eerst een filter kiest en dan pas een foto maakt die erbij past. Ze hanteren daarbij het principe van 'eerst geloven, dan zien' in plaats van andersom. (En hebben er soms zelfs een eigen medium voor ingericht.)


Het kompas kwijt in de informatiejungle

Met de opkomst van AI en de mogelijkheid voor iedereen om content te maken, lijkt het alsof we verdwaald zijn in een informatiejungle. In mijn workshops gebruikte ik wel eens een beroemde awareness-test video waarin een detective een moord oplost, en wij als kijker ondertussen allerlei belangrijke details niet waarnemen. We focussen dusdanig, dat we zelfs onder onze neus verandering niet zien optreden ("It's easy to miss something you're not looking for"). Zo missen wij misschien ook cruciale nuances omdat we te zeer gefixeerd zijn op onze eigen waarheid.


In polonaise naar meer perspectief

Misschien moeten we de waarheid niet zien als een solodans of zelfs maar een tango, maar als een polonaise waarin we allemaal met elkaar verbonden zijn. Want de werkelijkheid ligt niet alleen tussen jouw waarheid en die van mij, maar ergens in het midden van alle perspectieven die er zijn. Door met z'n allen in die polonaise te stappen – door écht naar elkaar te luisteren en kritisch na te denken over onze eigen overtuigingen – kunnen we misschien een glimp opvangen van die gedeelde werkelijkheid. Want ja, de plek waar je staat bepaalt wat je ziet, maar door samen te bewegen, voorbij onze eigen posities, wordt de waarheid hopelijk weer wat meer dan alleen maar een verzameling individuele perspectieven.